لانگمن

ضد تجمع پلاكت ها، ضد آلرژي، ضد آلزايمر، ضد آريتمي، ضد آرتريت، ضد آسم، ضد سرطان، ضد شكنندگي مويرگ ها، ضدتشنج، ضد افسردگي، افزايش دهنده ي حافظه، محافظ اعصاب و .... از خواص مفيد اين گياه دارويي است.

جينكوبيلوبا

جينكو درختي است برگ ريز كه قديمي ترين گونه‌ي گياهي به جاي مانده در جهان مي‌باشد. بعضي، قدمت وجود آن را بيش از 200 ميليون سال و بعضي منابع بيش تر از 250 و حتي 270 ميليون سال مي‌دانند. اين درخت ارتفاعي تا 37 متر و قطري تا حدود يك متر را مي‌تواند دارا باشد. عمر درخت گاهي تا هزار سال مي‌رسد. برگ‌هاي اين درخت بسيار ظريف و زيبا و به شكل بادبزن هستند. برگ جينكو داراي رنگ سبز نسبتاً روشن بوده و همين رنگ به درخت زيبايي خاصي مي‌دهد.

اين درخت دو پايه بوده، در پايه ي نر گل‌ها به صورت گل آذين سنبله و پايه ي ماده داراي ميوه اي شبيه به گيلاس توليد مي‌كند كه ريشه ي آن در پاييز به روي درخت كامل شده و به زمين مي‌افتد.

ميوه‌ي جينكو داراي قسمت گوشتي آب دار با بوي بد بوده و دانه‌اي در وسط آن است. اين دانه شبيه دانه‌ي بادام مي‌باشد و در بعضي از مناطق آسيا به عنوان خوراكي به فروش مي‌رسد. اين درخت، بومي چين بوده و در ژاپن نيز گسترش دارد. كشت جينكو در سال‌هاي اخير در مناطق مختلفي از جهان از جمله در ايران معمول گشته است. اين درخت داراي رشد بسيار كند و آرامي مي‌باشد.

تاريخچه:

با توجه به قدمت درخت كه مربوط به بيش از 200 ميليون سال پيش مي‌باشد، آن را به نام فسيل زنده ياد مي‌كنند و از آن جا كه فسيل‌هاي به جا مانده از اين درخت در نواحي جنوب شرقي چين و هندوچين پيدا شده است، احتمال رويشگاه اصلي آن در اين نواحي به يقين مبدل شده است. به نظر مي‌رسد كه تمام جينكوهاي موجود در آمريكاي شمالي، اروپا و نقاط ديگر كره‌ي زمين در عصر يخبندان دوره‌ي اول از بين رفته و فقط در چين از اين خطر نجات يافته‌اند. اين گياه در سال 1710 به وسيله ي اگلبرت كمپفر به اروپا برده شد و در سال 1771 توسط گياه شناس مشهور، لينه مورد مطالعه و نام گذاري علمي شد.

جينكو در چين به نام پنجه اردك گفته مي‌شود؛ چرا كه شباهت زيادي به آن دارد. اين گياه از قديم به عنوان يكي از گياهان با اهميت چين محسوب مي‌شده و براي آن آثار تقويت كننده‌ي قلب و ريه قايل بوده‌اند. در اسناد باقي مانده از طب چين قديم اين گونه استنباط مي‌شود كه پودر برگ‌هاي آن را به منظور درمان آسم به طريقه ي استنشاقي استفاده مي‌كرده اند. در دست نوشته‌هاي سانسكريت از اثرات عصاره‌ي اين گياه به عنوان اكسير طولاني كننده عمر ياد شده است.

تركيبات مهم:

قسمت مورد استفاده‌ي جينكو برگ‌هاي آن مي‌باشد كه تركيبات آن به شدت تحت تأثير فصل برداشت آن است. بيش‌ترين درصد مواد و تغييرات آن، مربوط به فصل پاييز مي‌باشد. به طور خلاصه تركيبات مهم آن شامل موارد زير است:

* فلاونوئيدها: بيش از 40 فلاونوئيد مختلف تاكنون در برگ‌ها شناخته شده اند كه شامل بيلوبتين، جينكتين، ايزوجينكتين، سيادوپيتي زين، كورستين، كامفرول و ايزورامنتين مي‌باشند.

* ترپنوئيدها كه بيش تردي ترين هستند شامل بيلوباليد، و جينگوليدهاي A، B، C، J و M مي‌باشند.

* اسيدهاي آلي كه از جمله اسيد شيكميك، اسيد وانيليك، اسيد آسكوربيك، اسيد پاراكوماريك و مشتقات اسيد بنزوئيك هستند.

* تركيبات ديگر از جمله كربوهيدرات، الكل‌ها، كربورهاي خطي و كتون‌هاي دانه كه داراي حدود 38 درصد كربوهيدرات، 4 درصد پروتئين، 2 درصد چربي، آلكالوئيدها، اسيد آمينه، گلوكزيدهاي سيانوژنيك و فنل‌ها است.

اصولا عصاره‌ي جينكو را بر حسب وجود 24 درصد فلاونوييد گلوكزيدها استاندارد مي‌نمايند.

اثرات مهم:

بيش از 400 تحقيق كلينيكي بر روي خواص جينكو صورت گرفته كه اطلاعات مهمي از آن‌ها به دست آمده است؛ از جمله اين كه اثرات عصاره جينكو به مراتب از اجسام خالص شده ي آن بيش تر است و اين نشان مي‌دهد كه اثرات سينرژيسم بين تركيبات مختلف آن وجود داشته و داراي اهميت است. آزمايش‌هاي مختلفي كه بر روي انسان و حيوان صورت گرفته به طريق خوراكي و به شكل قطره و كپسول بوده است.

از اثرات تاييد شده ي جينكو كه داراي اهميت مي‌باشند موارد زير را مي‌توان نام برد:

1- تحريك گردش خون مغزي: نارسايي گردش خون در مغز مي‌تواند باعث دلهره، استرس، كمي حافظه، مشكلات شنوايي و كاهش تمركز شده كه اين مواد مي‌توانند با جينكو تخفيف يافته و يا درمان شوند. مصرف عصاره‌ي جينكو در 70 درصد از بيماران باعث افزايش جريان خون مغزي شده است. بر اساس يك تحقيق در 112 نفر كه نقصان گردش خون مغزي داشته اند و متوسط سن آن‌ها 5/70 سال بود، مصرف روزانه ي 120 ميلي گرم عصاره‌ي جينكو به مدت يك سال باعث كاهش گيجي، سردرد و افزايش حافظه‌ي كوتاه مدت شد. حدود 40 كار كلينيكي در مورد استفاده‌ي 120 ميلي گرم روزانه عصاره جينكو به مدت 4 تا 6 هفته صورت گرفته كه همگي افزايش گردش خون مغزي را نشان دادند.

2- مصرف عصاره‌ي جينكو به عنوان كاهش استرس و دلهره موثر بوده است.

3- در افزايش حافظه موثر است.

4- تحريك گردش خون عمومي به خصوص در افراد مبتلا به آسم را باعث مي‌شود.

5- خاصيت آنتي اكسيدان و محافظت از اعصاب را دارا است.

6- تاثير درماني مثبتي در حالات جنون (حالاتي شبيه به آلزايمر) دارد.

در تحقيقات اخير بسياري از دلايل اثرات بالا به اثبات رسيده است از جمله اين كه عصاره‌ي جينكو در سلول‌ها، بهره‌وري گلوكز و اكسيژن را زياد مي‌كند و در خنثي كردن راديكال‌هاي آزاد نقش مهمي دارد. هم چنين از نظر بالا بردن استقامت جدار سلول‌ها داراي اثرات مثبت است. افزون بر اين ثابت شده كه ميزان اسيدهاي چرب اشباع نشده‌ي اعصاب از ديگر اعضاي بدن بيش‌تر بوده و به همين دليل نيز در معرض تخريب به وسيله‌ي راديكال‌هاي آزاد قرار مي‌گيرند؛ لذا علت محافظت عصبي جينكو به دليل اثرات خنثي كننده‌ي راديكال‌هاي آزاد، روشن مي‌شود.

از اثرات ديگر جينكو ضد تجمع پلاكت‌هاست كه به علت اثر مستقيم بر روي جدار سلول‌ها و اثر آنتي‌اكسيداني آن است. هم چنين در اين ارتباط باعث افزايش سنتزپروستاسيكلين و سنتز ماده ي 2PAF مي‌شود.

جذب و انتشار عصاره‌ي جينكو:

فارماكوكينتيك عصاره‌ي جينكوي مارك دار در موش آزمايش شده و نشان داده است كه مصرف خوراكي آن داراي 60 درصد جذب مي‌باشد. فلاونوئيدهاي ظاهر شده در آئورت، چشم، پوست و ريه‌ها دو تا سه برابر ميزان موجود در خون مي‌باشند. ميزان مواد مذكور در عضله‌ي قلب دو برابر عضلات ديگر بود. هم چنين 72 ساعت پس از مصرف ميزان مواد موثر جينكو در هيپوتالاموس 5 برابر ميزان موجود در خون را نشان مي‌داد. ميزان همين مواد در نقاط ديگر مغز به اندازه‌ي هيپوتالاموس جذب نداشتند.

موارد مورد استفاده‌ي كلينيكي: سرگيجه، سردرد، وزوز گوش، افسردگي، كاهش هوشياري، فراموشي، كري حلزوني، آلرژي و ضعف (ضعف بسياري از اعضاي مربوط به كاهش خون رساني به آن‌هاست؛ لذا وقتي اين مسئله جبران مي‌شود، ضعف اين اعضا كاهش يافته يا از بين مي‌رود).

در دست نوشته‌هاي سانسكريت از اثرات عصاره‌ي اين گياه به عنوان اكسير طولاني كننده عمر ياد شده است

مقدار و طريقه ي مصرف:

اكثر محصولات جينكوي استاندارد حاوي 24 درصد فلاوگلوكزيد جينكو است. مقدار مصرف آن 40 تا 80 ميلي گرم هر بار و تا سه نوبت در روز است (جمعا تا 240 ميلي گرم در روز).

آزمايش‌هاي كلينيكي نشان داده است كه مصرف فرآورده‌هاي جينكو حداقل بايد 12 هفته ادامه يابد تا آثار آن ظاهر شود. البته در مواردي پس از دو تا سه هفته تاثير آن در افراد ظاهر شده است.

سميت:

جينكو داروي بي خطري است. در 44 تحقيق كه جمعا 9772 نفر در آن مورد آزمايش بودند، عوارض جانبي بسيار محدودي مشاهده شده كه شامل 21 مورد مشكلات روده اي- معده اي، هفت مورد سردرد و شش مورد گيجي بوده است. البته ميوه ي جينكو كه از آن دارو تهيه نمي‌شود داراي عارضه‌ي جانبي از جمله التهاب از دهان تا مقعد، مشكلات روده اي- معده اي و عوارضي مانند سماق‌هاي سمي است.

مهم‌ترين اثرات گزارش شده جينكو:

ضد تجمع پلاكت‌ها، ضد آلرژي، ضد آلزايمر، ضد آريتمي، ضد آرتريت، ضد آسم، ضد سرطان، ضد شكنندگي مويرگ‌ها، ضد تشنج، ضد افسردگي، ضد ادم (خيز)، ضد ورم، ضد جنون (ضد ديوانگي)، ضد كم خوني، ضد اكسيدان، ضد كرم، ضد عفوني كننده، ضد اسپاسم، ضد سرفه، كاهش دهنده‌ي اضطراب، قابض، بازكننده‌ي برونش‌ها، محافظ قلب، محرك گردش خون، تشنج آور، كاهش دهنده‌ي چربي خون، افزايش دهنده‌ي حافظه، محافظ اعصاب، محرك گردش خون مغزي، محافظت كننده از اثرات مضر اشعه‌ها، گشاد كننده‌ي رگ‌ها و جلوگيري كننده از لخته شدن خون.

نكات قابل توجه:

1- فرآورده‌هاي صنعتي مختلفي از جمله قرص، كپسول و قطره از عصاره‌ي برگ جينكو تهيه شده كه توصيه مي‌شود تنها از اين گونه محصولات استاندارد استفاده شود، نه از برگ گياه و دم كرده يا جوشانده‌ي آن.

2- مهم‌ترين استفاده‌ي درماني از محصولات جينكو در جلوگيري از فراموشي است؛ ولي بايد دانست كه اين دارو درمان كننده‌ي قاطع و كامل نمي‌باشد. اين محصولات مي‌توانند سرعت رسيدن به فراموشي را كاهش داده و يا به تأخير اندازند، ضمن اين كه به عنوان جلوگيري نيز مصرف مي‌شوند.

3- مصرف محصولات جينكو در حد دارويي داراي عارضه‌ي جانبي نبوده و يا به صورت محدود گزارش شده كه شامل حساسيت‌هاي پوستي، اسهال، سردرد، بي خوابي، اضطراب، تهوع و مشكلات روده و معده مي‌باشد. اين عوارض ماندگار نبوده و با قطع مصرف دارو بر طرف مي‌شود.

بخش تغذيه و آشپزي تبيان

منبع: كتاب گياهان دارويي و گياه درماني - تأليف دكتر محمد حسين صالحي سورمقي